Στης ρίμας το φτερό, στου λόγου την ανέμη

Η Γιώτα Μάρκου γεννήθηκε στα Σπάτα όπου έζησε τις περισσότερες μέρες του βίου της, κυρίως χειμώνες, τα καλοκαίρια τα περνούσε στην Λούτσα.
Αγάπησε τις δύο πόλεις για διαφορετικούς λόγους την καθεμιά. Την πρώτη γιατί εκεί είναι οι ρίζες της και την δεύτερη για την αίσθηση ελευθερίας που της δίνει.
Τώρα ζει μόνιμα στην Αρτέμιδα Αττικής.
Δίδαξε αγγλικά και γαλλικά αρκετά χρόνια.
Της αρέσει να παρατηρεί τους ανθρώπους και να τους βάζει μέσα σε διάφορες ιστορίες που γράφει.
Έχει δημοσιεύσει σε περιοδικά και εφημερίδες του τοπικού καθώς και του Aθηναϊκού Τύπου.
Από τις εκδόσεις Οσελότος κυκλοφορούν επίσης τα βιβλία της Χορός σαλτιμπάγκων (2016) και Κλεπταποδόχος δειλινού (2017).

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 3^ΟΥ (ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ) ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΗΣ ΓΙΩΤΑΣ ΜΑΡΚΟΥ

«Στης ρίμας το φτερό, στου λόγου την ανέμη»

Σάββατο 16/2/2019, 1^ο Δημοτικό Σχολείο Αρτέμιδας

Εισήγηση Λευτέρη Κωνσταντινίδη*

Στερεότυπα

Κοίταξε καλύτερα γιατί ό,τιβλέπεις

δεν είναι εκείνο που περιγράφεις…

Γράφει η Γιώτα Μάρκου στην αρχή του βιβλίου και πριν από τον πρόλογο, σαν οδηγία ή προειδοποίηση ή κλειδί κατανόησης, αντί για αφιέρωμα. Αυτό αφορά κατ΄αρχήν και τον ίδιο τον τίτλο του 3^ου της βιβλίου, «Στης ρίμας το φτερό, στου λόγου την ανέμη», που δεν αναφέρεται στο περιεχόμενο αλλά στην τεχνική των ποιημάτων, που ναι μεν όλα έχουν κίνηση και ρυθμό, άλλα όμως είναι πλασμένα με ρίμες ομοιοκατάληκτες (στο φτερό), άλλα πλασμένα με έμμετρο λόγο που πλέκεται με την ανέμη της γραφίδας και άλλα με πάντρεμα του ελεύθερου και του ομοιοκατάληκτου στίχου.

Στον πρόλογο που ακολουθεί, η συγγραφέας τοποθετεί το πεδίο δράσης του βιβλίου και ξεκαθαρίζει τη στάση της:

«Σκηνικό ταινίας η ζωή μας!

Αυτοί είναι μερικοί από τους αντιήρωες που υπάρχουν στις ρίμες –ποιήματά μου και κάποια μέρη όπου πέρασαν στιγμές ή όλη τους τη ζωή!

Τους αγάπησα γιατί έχουν καρδιά και τους αφιερώνω αυτό το βιβλίο!»

Αυτή ακριβώς είναι η κυρίαρχη πρόταση και πρόταξη του βιβλίου και αυτό το κάνει να ξεχωρίζει και να το αναδεικνύει. Σίγουρα πολλοί ευαίσθητοι άνθρωποι το επιχειρούν, όμως στη περίπτωσή μας, η Γιώτα δημιουργεί μια σχεδόν αθόρυβη αλλά εκρηκτική ατμόσφαιρα…

Σε περιόδους έντονων κοινωνικών συγκρούσεων και ανακατατάξεων, σπάζουν τα στεγανά και γίνεται ανασύνταξη των κοινωνικών ομάδων. Οι απέναντι, οι άνθρωποι της άλλης πλευράς ή οι εγκαταβιούντες στα κοινωνικά περιθώρια, που πολλοί από αυτούς έχουν ως μόνη περιουσία την ύπαρξή τους, βγαίνουν από την απομόνωση και γίνονται μοιραίοι πρωταγωνιστές των γεγονότων και των εξελίξεων, το περιθώριο μετατρέπεται σε σκηνή και κέντρο δράσης, αυτό καθορίζει το στίγμα ολόκληρης της κοινωνίας.

Η Γιώτα ασχολείται και αναδεικνύει με αγάπη, αυτούς , που έχουν την ατυχία ή το στίγμα να μην ανταποκρίνονται στις επικρατούσες προδιαγραφές των κοινωνικών στερεότυπων… που μπορεί να αφορούν το χρώμα της επιδερμίδας, τη σωματική, πνευματική ή ψυχική αναπηρία, την οικονομική αυτάρκεια, την φυλετική ιδιαιτερότητα, την καταγωγή και άλλα που δεν έχουν τελειωμό. Η κοινωνία ερήμην, τους κατέταξε, χωρίς αυτοί να το θέλουν ή να το επιλέγουν από πεποίθηση. Αυτοί οι άνθρωποι υπήρχαν πάντα, αλλά δεν τους λάμβαναν υπόψη, κάποιοι μάλιστα τους προσπερνούσαν σαν μιάσματα που δεν έχουν ανοιχτούς πόρους άλλης προσέγγισης, χωρίς προκατάληψη:

Κατάληξη στο ποίημα Χρήστες, σελ. 23

Η Πατρίδα μας περνά μια πολύ βαθειά και μακρόχρονη οικονομική κρίση. Για νέο μας το λες; θα πει κάποιος. Ας κάνουμε μια μικρή παρένθεση: (Κρίση είναι μια εύηχη πολύσημη λέξη και πολλές φορές επιθυμητή. Ακόμα και εδώ τα στερεότυπα των όρων και των λέξεων έχουν επικρατήσει). Όταν όμως κάποτε κάποιοι τολμηροί και αντικειμενικοί μελετητές, προσεγγίσουν τις πολύπλευρες συνέπειες της κατάστασης που ονομάζουμε κρίση – και που δυστυχώς συνεχίζονται ακόμα – ώστε να γίνει επί τέλους ένας πρώτος γενικός απολογισμός, θα βρεθούν μπροστά σε τρομακτικά μεγέθη:

Τα τελευταία οχτώ χρόνια, η Ελλάδα έζησε ένα ιδιότυπο εμφύλιο πόλεμο, που άφησε και αφήνει χιλιάδες νεκρούς, δεκάδες χιλιάδες ασθενείς σωματικά και ψυχικά, εκατοντάδες χιλιάδες εξαθλιωμένους, άστεγους και πένητες , άλλες εκατοντάδες χιλιάδες νέους ανθρώπους να μεταναστεύουν εγκαταλείποντας μια γερασμένη χώρα με συρρικνούμενο πληθυσμό, με την εγκληματικότητα να εκτοξεύεται σε απίθανα ύψη, με φοβισμένους ανθρώπους που δεν τολμούν να ανοίξουν ούτε και τα παντζούρια τους για να δούνε το φως της ημέρας, καταστάσεις που συμπληρώνονται από τους ταλαίπωρους ξένους μετανάστες, σε μια κοινωνία που είναι αδύνατο να τους περιθάλψει όπως πρέπει και πιο αδύνατο να τους απορροφήσει πολιτισμικά…

Και όλα αυτά με πολύ νωπές τις σπαρακτικές μνήμες από την τραγωδία με την πυρκαγιά στο Μάτι, με την εκατόμβη των νεκρών (μέσα στους οποίους και μικρά παιδάκια) που χάραξε ανεξίτηλα το περιβάλλον και τις ψυχές όλων που ζούμε εδώ στην ευρύτερη γειτονιά μας.

Ακούμε ότι έχει ήδη επιτευχθεί κάποια εξισορρόπηση των οικονομικών δεικτών. Για το περιθώριο και τους αντιήρωες όμως δεν υπάρχουν καθιερωμένοι αντιδείκτες.

Η Γιώτα Μάρκου δεν επιχειρεί κάποιο απολογισμό, δεν μπορεί και δεν το χρειάζεται. Κάνει όμως κάτι πιο δύσκολο και συνάμα σπαρακτικό: Στρέφει τους προβολείς της στο σκηνικό με τα απομεινάρια της μεγάλης καταστροφής και φωτίζει ό,τι υπάρχει και ό,τι κινείται:

Μοτέρ και πάμε: Ρίχνει τα φώτα στους περιθωριακούς, τους απόκληρους, τους πονεμένους, τους πληγωμένους, που παίρνουν σάρκα και οστά – ακόμα και αν δεν υπάρχουν – για να μας πουν τις ιστορίες τους, όχι σαν άψυχα όντα, αλλά σαν άνθρωποι που χρειάζονται και αξίζουν τη συμπόνοια και την αγάπη μας, κόντρα στα στερεότυπα και αυτό το γνωρίζουν καλά αυτοί που δείχνουν την αλληλεγγύη τους, προσφέροντας ψήγματα χρυσού από την καρδιά τους:

«Πρόσωπα που κανείς δεν ενδιαφέρθηκε

αν ζουν ή αν πεθαίνουν!

Μόνοι και τραγικοί

σαν τις φιγούρες ενός θεάτρου σκιών,

μόνο που πίστεψαν πως έπαιξαν σε ένα

«πεδίον δόξης λαμπρόν»!

Από το ποίημα «Πεδίον δόξης λαμπρόν»!,σελ. 47

Έχουμε υποστηρίξει ότι αιχμή της ποιητικής ιδιαιτερότητας της Γιώτας Μάρκου, είναι η ευκρίνεια, η διεισδυτικότητα και η αυθεντικότητα του τρόπου με τον οποίο παρατηρεί τον κόσμο, την ροή των πραγμάτων και το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Η Γιώτα, ο δικός μας αγαπημένος άνθρωπος της πόλης μας και της γειτονιάς μας… παρακολουθεί και καταγράφει τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας, αφουγκράζεται και βιώνει με ακραίο σπαραγμό τα συλλογικά και προσωπικά αδιέξοδα, τον ανθρώπινο πόνο και τη μοναξιά. Δίνει λογαριασμό μόνο σε ένα άτεγκτο εσωτερικό κριτή, σε ένα διαρκές δικαστήριο αξιών, που δεν υπόκειται σε εκπτώσεις.

Τα ποιήματα του βιβλίου είναι γραμμένα για να γίνουν τραγούδια, γιατί ανεξάρτητα από τη φόρμα τους, στο dna τους έχουν εσωτερικό ρυθμό και κίνηση. Με ποια μουσική; Κάποιο αυτί μεγάλης ευαισθησίας θα μπορούσε ίσως να ακούσει και τη μουσική που έχουν μέσα τους. Σε πολλά ποιήματα γίνεται εξ’ άλλου αναφορά στον κινηματογράφο (και στο θέατρο κατ΄ επέκταση).

«Σκηνικό ταινίας η ζωή μας!», όπως λέει στον πρόλογο και γράφει τα τραγούδια της σαν χορικά μιας σύγχρονης τραγωδίας και το βιβλίο στο σύνολό του μετατρέπεται σε ένα αλληγορικό χρονικό αυτής της τραγωδίας.

Στις 84 σελίδες του βιβλίου, υπάρχουν 72 ποιήματα.

Το πρώτο ποίημα τιτλοφορείται «Υπάρχει ελπίδα» και η σημειολογία έχει μεγάλη σημασία, είναι σαν δηλώνεται προκαταβολικά η φωτεινή διέξοδος ενός έργου που διαδραματίζεται με πολλές γκρίζες ή ζοφερές σκηνές. Και αυτή η φωτεινή γραμμή διατρέχει το βιβλίο σαν υπόγειο ρεύμα, μέχρι το τέλος…

«Αύριο ο κόσμος θα είναι καλύτερος

Γιατί θα τον κυβερνήσουν τα παιδιά μας»

Στο ποίημα Οι νέοι της γενιάς μου αναφέρεται πως αυτοί κατέληξαν στην υποκρισία:

«Της νιότης κρύψαμε τα όνειρα βαθειά

και αλλάξαμε τον εαυτόμας ένα βράδυ,

γίναμε αυτό που κάποτε σαρκάζαμε»

* Αντιπρόεδρος της Ένωσης Πολιτών Αττικής